Citaten

Cijfers mogen dan misschien niet liegen, ze spreken ook slechts zelden de waarheid. Uit het eerste cijfersboekje...

Leugens, grove leugens en statistieken

Journalist: "Wat kost dat nou? Zo'n opinie- of marktonderzoek?"

Onderzoeker: "Heel veel want ook hier geldt: als het weinig kost kan het nooit veel soeps zijn. Een lullig rapport van maximaal 50 pagina's (uiteraard inclusief voor- en achterblad, tussenvel, inhoudsopgave, enzovoort) kost bij een beetje onderzoeksbureau dus al snel 5 000 euro."

Journalist: "Wordt er wel eens met de uitkomsten gerommeld?"

Onderzoeker: "Als je voor veel geld een onderzoek hebt laten uitvoeren en de resultaten komen niet overeen met je wensen dan is dat met goed zoeken en slim formuleren vrijwel altijd op te lossen. Als bijvoorbeeld de werkloosheid te hoog dreigt uit te vallen dan pas je gewoon de definitie aan en tel je bijvoorbeeld bepaalde groepen werklozen niet mee..."

Journalist: "Zijn er desondanks toch nog mensen die dit soort onderzoeken geloven?"

Onderzoeker: "Duh! Opdrachtgevers geloven de uitkomsten van onderzoek vrijwel altijd; de concurrentie of de oppositie eigenlijk nooit. Ook jij en ik geloven de resultaten als het ons uitkomt: een goede leugen laat zich immers heel wat gemakkelijker verteren dan de waarheid."

Journalist: "Maar heeft al dat onderzoek dan eigenlijk nog wel zin?"

Onderzoeker: "Maar natuurlijk! Het belangrijkste doel van ieder onderzoek is immers: intern indekken. Elke manager, wetenschapper, politicus en bestuurder heeft argumenten nodig voor zijn of haar veelal volstrekt willekeurige beslissingen. Daarnaast levert onderzoek niet alleen veel arbeidsplaatsen op maar ook allerlei vermakelijke eigenaardigheden."

"The first lesson that you must learn"

Sir Winston Churchill (1874-1965) wist het ook heel aardig onder woorden te brengen. Tegen een nieuwkomer in het Britse parlement:

"The first lesson that you must learn is, when I call for statistics about the rate of infant mortality, what I want is proof that fewer babies died when I was Prime Minister than when anyone else was Prime Minister."

En er zijn meer mensen die zich, net als Churchill, hebben uitgelaten over de zin en onzin van cijfers en statistieken. Een kleine bloemlezing...

Vorm boven inhoud

Het Nederlandse opinieonderzoeksbureau TNS NIPO deed in opdracht van de Stichting Volksgezondheid en Roken (STIVORO) onderzoek naar het aantal Nederlanders dat op 1 januari van het nieuwe jaar wilde stoppen met roken. Het bureau kwam uit op ongeveer 950 000. Trudy Prins, toen directeur van STIVORO, maakte daar 953 758 van. Maar waaróm in 's hemelsnaam?

"Dat was meer een creatieve overweging. Zo'n getal spreekt meer tot de verbeelding dan een rond getal."

Bij Nyfer, het als tegenhanger van het Centraal Planbureau (CPB) opgerichte Forum for Economic Research, hebben ze ook altijd oog gehad voor de 'esthetische kant' van het vak. Weekblad Intermediair vroeg eens aan onderzoeker René den Hertog van Nyfer: "Is het niet verstandiger om voorspellingen met een bepaalde onzekerheidsmarge te publiceren?" Den Hertog:

"Net als andere voorspellers geven wij één cijfer af en niet een cijfer met een bandbreedte. Onze ervaring is dat gebruikers gewoon één getal willen horen."

Wat zou emeritus hoogleraar antropologie André Köbben van zo'n uitspraak gevonden hebben? Hij wist namelijk als geen ander waar alle vooroordelen over (statistisch) onderzoek vandaan komen. Ter illustratie citeerde hij in de Volkskrant een 'deskundige' die in een actualiteitenrubriek zei:

"Ik hoef al die rapporten over Schiphol niet te lezen. Vertel me wie de opdrachtgever is en ik vertel u wat erin staat."

Grappenmakers

Met dat soort 'grappenmakers' had oud-hoogleraar strafrecht mr. C.F. Rüter wel raad geweten. Hij wist bijvoorbeeld dat harder en langer straffen niet per definitie tot een veiligere samenleving leidt. Hij kon bovendien uitstekend hoofdrekenen. In zijn afscheidsrede aan de Universiteit van Amsterdam richtte hij zich tot de politiek:

"Wanneer u de strafhoogte verdubbelt, halveert u daarmee tegelijkertijd uw gevangeniscapaciteit. In arren moede laat u dan de zittende crimineel eerder vrij of stuurt u hem tijdelijk naar huis."

Voetballer, coach en 'filosoof' Johan Cruijff (1947–2016) was daarentegen duidelijk toe aan een nieuw setje batterijen voor zijn zakrekenmachientje. In een exclusief interview:

"1 en 1 is veel meer dan 2, het is echt 2,5 of 3."

Verrassend genoeg was de Britse astrofysicus Sir Arthur Eddington (1882-1944) het helemaal met hem eens. Of toch niet?

"We dachten vroeger altijd dat als we 1 kenden, we ook alles van 2 afwisten. 1 en 1 is immers 2. We komen er nu pas langzaam achter dat we van dat 'en' eigenlijk erg weinig afweten..."

Dat wéét je niet!

Dus het eind van het verhaal is dat niets zeker is? Nou, niet helemaal. Of zoals Blaise Pascal (1623-1662) ooit eens zei:

"Je wéét helemaal niet zeker dat niets zeker is!"